Zapatan

Ustąpiliśmy na bok patrząc na nieznajomego, który świecę przy głowach rannego postawiwszy nad nią się nachylił. Przypatrzyłem się mu teraz bliżej i bardzo mnie to zdziwiło, że twarz tego człowieka wydała mi się na chwilę bardzo starą i że w fizjonomii jego leżała jakaś dziwna zgrzybiałość wieku. Przetarłem oczy, bom go przecież przed chwilą młodego widział i co najwięcej trzydzieści lat bym mu pisał – i owo przekonałem się, że twarz nieznajomego zmieniła się w niepojęty sposób i że choć gładka a młoda była naprawdę, przecież od chwili do chwili zgrzybiałość starca przypominała. ..........

Przystąpiłem do nieznajomego i pytam go po niemiecku, czy tym językiem mówi, bom francuskiego nie znał, a w łacinie nie byłem bardzo biegły. Odpowiedział mi na to dość płynnie po niemiecku, ale akcentem jakimś dziwnym. Wtedy ja mu mówię:
– Mam honor waćpanu prezentować się jako Narwoj, rotmistrz chorągwi, do której ów człowiek należy, i za miły obowiązek poczytuję to sobie podziękować waćpanu za ową prawie cudowną pomoc, którą żołnierzowi mojemu dałeś.
Nieznajomy z lekka kapelusza uchylił i tak odpowiedział:
– A ja jestem conte Zapatan i choć rad jestem, że komuś w przygodzie pożytecznym być mogę, to znowu nierad jestem, że mi za taką bagatelkę dziękują. Nie waćpan mnie, ale ja tej małej przygodzie wdzięcznym będę, jeżeli mi ona da sposobność spędzenia tego wieczoru w gronie waszmościów, moi panowie oficerowie.
I tu się nam wszystkim dokoła ukłonił, a w tej chwili i ów szpetny towarzysz jego, kruk duży, w skokach ku nam przybieżał, a na stół podleciawszy śmiać się począł śmiechem okrutnym a zgrzytliwym, wołając:
– Arrabet! Arrabet! Zapatan!
Podróżny uderzył szpadą po głowie ptaka, aż trzasło, i mówił dalej:
– Widzę, że waćpanowie odwagi swej żołnierskiej na tutejszym winie próbujecie. Czy pozwolicie, abym się w wasze towarzystwo butelką własnego wina intromitował, bo wiozę je ze sobą w mojej podróżnej karecie, a trochę lepsze jest niż owo na stole?
Nim my na to odpowiedzieć mogli, Zapatan dobył z kieszeni malutką srebrną piszczałkę i świsnął. Mało nam uszu nie porozdzierał, taki ten świst był okrutny, aż szyby w karczmie zabrzęczały. Na ten znak wbiegł zaraz do izby mały garbaty karzeł z włosem kędzierzawym a czarnym, jak baranie runo, ubrany w kurcie płomienistej barwy. Zapatan rzekł mu coś w języku, którego żaden z nas nie rozumiał, i za chwil kilka stanęło na stole kilka flaszek wina.
Chociaż ten nieznajomy dziwny człowiek pokazywał się grzecznym kawalerem i bardzo kształtnie do nas przemawiał, przecież jakowyś nieprzeparty wstręt do niego czułem i chętnie bym był z jego towarzystwa się wyprosił, ale obrazić go nie chciałem. On w mgnieniu oka wina nam ponalewał do szklanek i grzecznie pić prosił. Nie byłem nigdy wielkim amatorem trunków i nietęgi też znawca win ze mnie bywał, ale to powiedzieć mogę, żem w całym życiu moim, ani przedtem ani nigdy potem, wina tak wdzięcznego a szlachetnego smaku nie pił. Był to jakoby kordiał jakiś przedziwny, nie tylko w krew, ale do duszy i serca idący, niby to słodki a łagodny, choćby na języczek panieński, a owo taki ognisty zarazem, że mi się wyraźnie zdało, jakobym dwa razy więcej krwi miał w sobie...
Ledwośmy jeden kielich wychylili, a już nam dziwna radość po sercach grała i takowa wesołość w duszy się rodziła, że owej ochoty, a buty, a zuchwałej jakowejś fantazji żaden z nas pohamować nie mógł. Mój najmłodszy porucznik, ale najstarszy wiekiem z nas wszystkich, bo już szpak był tęgi, niejaki Zawejda, najpierw począł to wino wychwalać, bo bibosz był zawołany i znawca takoż niezwyczajny.
– Oto mi wino – zawołał – jakie i monarchowie chyba na wielkie święto pijają! Przelałem ja przez gardło niejeden haust smakowity, a nie ma wina którego bym nie pijał. U JWP kasztelana Zawichostskiego pijałem jeszcze małmazję odwieczną, a kiedym był w Krakowie, poznałem się z węgrzynem najszlachetniejszym, z winem co było Hungariae natum, Cracoviae educatum; u księcia ordynata Ostrogskiego, kiedym był w jego milicji, pijałem najzacniejsze francuskie wina, tu na Rusi pan wojewoda Cetner nowomodnym szampanem raz mnie był poczęstował, ale to, mości panie, wszystko furda! Za nic wszelakie pontagi, muszkatele, monasbergi, refoski, Lacrimae Christi...
Na to ostatnie słowo Zapatan nagle się zakrztusił i tak srodze kaszleć począł, że aż Zawejda przerwać orację musiał. Dopiero po chwili mógł kontynuować swoją perorę.
– Ecce vinum, mospanie – wołał Zawejda dalej – nektar incomparabilis, który serce grzeje, duszę wypogadza, rozum szlufuje, wzrok ostrzy, a starce w młodzieńce przywraca; ecce vinum, do którego to napisano ów carmen:

Vinum dulce
Cor permulce!
Non te bibunt mali Turcae,
Sed tota christianitas!

W tejże chwili, wyraźnie jakby na słowo christianitas, Zapatan znowu tak okropnie kaszleć począł, tak głośno a tak przenikliwie, żeśmy się wszyscy ku niemu z przestrachem zwrócili. Był ten kaszel taki szpetny i nieludzki, że mi się zdało, jakoby się w nim odzywało i psie szczekanie, i wołanie puszczyka, i gwizdanie wichru w kominie, i rzegotanie żabie, a przy tym oczy nieznajomego taką straszliwość przybierały, a tak się z twarzy pchały naprzód, że zdawało się jako lada chwila na stół wyskoczą. Na toż i kruk sobie jak pocznie wrzeszczeć a przedrzeźniać się: Aratran! Metatran! Arrabet! – owo istny tumult piekielny.

Z „Opowiadań imć pana Wita” Władysława Łozińskiego   

do Czytaj!